Soms word ik wakker

Een literaire online tentoonstelling over eenzaamheid

,,Het coronavirus kunnen wij niet stoppen, het eenzaamheidsvirus wel’’, zei koning Willem-Alexander onlangs in een toespraak. Maar geef het maar eens toe, dat je je (wel eens) pijnlijk alleen voelt. Toch blijkt uit onderzoek dat ruim een derde van de volwassen Nederlandse bevolking eenzaam is, 10 procent is zelfs ernstig eenzaam. En naarmate de leeftijd vordert nemen de percentages alleen maar toe. Van alle ouderen is minstens de helft eenzaam. Tijdens de corona-epidemie zal dat percentage alleen maar fors toenemen, ook het eenzaamheidsvirus sluipt door de samenleving.

Tegelijkertijd is eenzaamheid een moeilijk bespreekbaar onderwerp. Het doet pijn, maakt angstig, tast de gezondheid aan en het is zeer persoonlijk. Onder de titel Soms word ik wakker laten curator Alie Lucas en schrijver Adwin de Kluyver verschillende stemmen van eenzaamheid horen. De lezende bezoeker van deze literaire tentoonstelling wordt via een serie nachtkastjes en korte verhalen een blik gegund in het leven én het hoofd van een reeks eenzame personages. De tussenteksten dagen het publiek uit om na te denken over de eigen eenzaamheid en die van anderen.

Mensen die naar aanleiding van deze tentoonstelling behoefte hebben aan hulp kunnen contact opnemen met Sûnenz Support.

Alie Lucas is coördinator kunst van Sûnenz en ZuidOostZorg in Drachten. Op regelmatige basis organiseert zij tentoonstellingen waarin werk van kunstenaars gekoppeld wordt aan onderwerpen uit de ouderenzorg. Lucas is een van de initiatiefnemers van de tentoonstelling Soms word ik wakker en trad tijdens het maakproces op als vormgever en curator.

Adwin de Kluyver is schrijver. In 2019 verscheen bij Uitgeverij Spectrum Het gedroomde Noorden – een atlas, dat werd genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs. Eind 2015 debuteerde hij bij Uitgeverij Balans met Terug uit de Witte Hel dat werd bekroond met de prijs voor 'Beste Grensoverschrijdende Boek' van de Zeeuwse Boekenprijs 2016. De Kluyver is een van de initiatiefnemers van Soms word ik wakker. Hij schreef de Zeer Korte Verhalen voor deze tentoonstelling.

Opdrachtgever: ZuidOostZorg, Drachten. Concept en organisatie: Alie Lucas en Adwin de Kluyver. Verhalen: Adwin de Kluyver. Vormgeving tentoonstelling: Alie Lucas. Deze tentoonstelling kwam tot stand dankzij een bijdrage van ZuidOostZorg.

Soms word ik wakker

Soms word ik wakker en ik kijk naar het witte doosje met de gele knop. Overdag draag ik het alarm aan een bandje om mijn nek, ‘s nachts ligt het apparaatje onder handbereik op mijn nachtkastje. Wat gebeurt er wanneer ik zou drukken? Komt er dan een oplossing voor al mijn problemen? Klinkt er via de intercom een stem die naar mij wil luisteren? Is er altijd iemand voor me aan de andere kant van de zender? Als ik de zender ben, zou er ook een ontvanger moeten zijn. Ontvang mij, denk ik. Ik druk nooit.

Soms word ik wakker en tel de dagen af naar het volgende bezoek. Bij een hoog getal kan ik mij verheugen, naarmate het cijfer daalt, nestelt zich een knellende pijn in mijn maag. Alsof een hand mij van binnen knijpt, iedere dag een klein beetje harder. Ik denk: laat maar, bel maar af, wat moet ik zeggen, ik maak een lijstje, oefen het gesprek, het hoeft niet, doe het niet voor mij, het maakt me niet gelukkig, het maakt jullie niet gelukkig.

Soms word ik wakker en is het compleet donker. Ik zie geen enkel richtpunt boven me, het plafond is oneindig, ik ben eindig. Tussen de stilte en het zwart ben ik een korte pieptoon, een lichtflits. Meer ben ik niet.

Soms word ik wakker en voelt het alsof ik diep ben gevallen. Mijn bed is een put met wanden van hekwerk en beddengoed, een zacht, donker gat in de vloer van deze afdeling. Daar, diep in het duister, ligt op de bodem mijn ziel op een matras te spartelen, een geest opgesloten in een lichaam. Zo ver weg, dat ik er zelf niet bij kan, ik kijk naar mezelf en zie vooral buitenkant, oppervlakkig en zonder veel gevoel leef ik maar door. Ik moet door.

Soms word ik wakker van een stem. Steeds ben ik teleurgesteld wanneer er niemand is. De woorden waren slechts inbeelding. Ik verbeeld me dat de verpleegster iets in mijn oor fluistert als ik slaap. Of als ik sterf. Dat lijkt me heerlijk.

Leeftijd

Eenzaamheid neemt toe met leeftijd. Van iedereen tussen de 65 en 75 jaar voelt 43 procent zich eenzaam. Dat percentage stijgt vervolgens met 10 procent per tien jaar; de groep van 75 tot 85 jaar telt 53 procent eenzamen, boven de 85 procent zelfs 63 procent. Hetzelfde geldt voor de gevoelens van zeer ernstige eenzaamheid. Die stijgen van 8 procent (65–75 jaar), naar 10 procent (75-85 jaar), naar 15 procent (boven de 85 jaar).

De mate van eenzaamheid varieert door veranderingen die er in het leven plaats vinden. De grootste impact heeft het verlies van een partner, gevolgd door een afname van de regie over het eigen leven, de afhankelijkheid van professionele zorg, het verlies van dagelijkse contacten, slechter lichamelijk functioneren, een kleiner en minder divers netwerk, achteruitgang van inkomen en een slechter gehoor. De eenzaamheid neemt juist weer fors af bij het vinden van een nieuwe partner en bij verhuizing naar een woonzorgcentrum.

Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen GGD-en, CBS en RIVM, 2016 en Longitudinal Aging Study Amsterdam, Vrije Universiteit, 2016.

Appje

De vinkjes zijn blauw. Hij heeft haar bericht van vanochtend gezien maar nog niet beantwoord. Waarom niet? Ze ziet dat hij zes minuten geleden online was. Ze voelt zich naakt en kwetsbaar.

Haar man is zeven jaar geleden overleden, nooit kwam er een ander. Er waren wel mannen, maar zij hoefde ze niet. Te druk met vriendinnen, met vrijwilligerswerk, met de hond. De hond is nu ook dood. ‘s Avonds is ze altijd alleen. Het tikken van haar breipennen en het geluid van de tv kunnen de stilte niet vullen.

Ze schrijft zich in. En de mannen stromen toe. Met complimenten, met verhalen over hoe geweldig zij zelf zijn, met voorstellen. Van een dagje naar het strand tot anonieme seks in een Van Der Valk Motel. Drie mannen sturen een foto van hun kruis. Harige worstjes in een halve staat van opwinding. Het maakt haar misselijk.

Hij is anders. Hij schrijft hoe spannend hij het vindt om zoveel jaar na zijn scheiding een andere vrouw te benaderen. Dat hij niet heel bijzonder is. Dat hij graag postduiven traint. Dat hij gezelschap mist. Dat hij zoekt naar iemand die hem vragen stelt en aan wie hij antwoorden kan geven. Hij vraagt of ze een keer samen zullen gaan fietsen. Hij heeft een elektrische fiets, hij woont ruim twintig kilometer verderop. Hij kan naar haar toe komen. Maar dan spreken ze wel af op neutraal terrein. Want hij is er nog niet aan toe het leven van iemand anders binnen te lopen.

Na twee uur kijkt ze weer op haar telefoon. Hij was vier minuten geleden online. Hij heeft vast contact met andere vrouwen. Ze stuurt hem het bericht dat de fietstocht misschien toch niet zo’n goed idee is. Hij reageert onmiddellijk en vraagt naar de reden. Ze wil hem geen uitleg geven en zegt dat ze er geen goed gevoel bij heeft. Hij verontschuldigt zich voor het uitblijven van zijn eerdere antwoord. Zijn dochter ligt in het ziekenhuis. Zij slikt, maar wil de eer aan zichzelf houden. Sorry en beterschap, maar de klik ontbreekt, appt ze.

N.N.

Iedereen kent ze: de grauwe ruiten

die als doffe ogen in de gevels hangen

de gesloten leden, de moeie lappen

waarachter onzichtbare mensen wonen.

Iedereen kent ze: de onzichtbare mensen

die op banken en bedden liggen, achter

deuren zonder naam erop, iedereen kent ze,

de deuren, de ramen, niet de mensen.

F. Starik

Huiselijk gesprek

De zak van de stofzuiger zit bijna vol. Het apparaat heeft pijn: ,,Hííííííííííhííí.’’

De vaatwasser sproeit de glazen schoon: ,,Halleluja, halleluja, halleluja.’’

Een pan zingt op de inductiekookplaat: ,,Neeheeneeheeneehee.’’

Het lepeltje bij het roeren van de suiker door de thee: ,,Jij daar, jij daar, jij daar.’’

Het piepen van het deksel van de afvalbak wanneer die zich langzaam sluit: ,,Ga niet mee, ga niet mee.’’

De cv-ketel bij het gebruiken van warm water in de keuken: ,,Hoger, harder, hoger, harder.’’

De knop van de zaklantaarn naast het bed: ,,Ikik.’’

De wasmachine centrifugeert: ,,Verdommedommedommedommedomme.’’

De sluiting van het klemmende raam: ,,Wrok, wrok, wrok.’’

De oplader slaapt zacht: ,,Zzzzzzzzzzzz.’’

Ik ben niet alleen.

Dingen

Amerikaanse wetenschappers ontdekten in 2008 een verband tussen eenzaamheid en antropomorfisme – het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet-mensen. Wat bleek: proefpersonen die eenzaam waren – of die in het kader van het wetenschappelijk experiment tijdelijk eenzaam waren gemaakt – waren eerder geneigd menselijke trekjes te ontwaren in klokken, luchtzuiveraars en kussens dan niet-eenzame proefpersonen.

Bron: Nicholas Epley, Scott Akalis, Adam Waytz, and John T. Cacioppo: 'Creating social connection through inferential reproduction: loneliness and perceived agency in gadgets, gods, and greyhounds.' Psychological Science Vol. 19, no. 2 (2008).

Checklist

,,Ik ga nu met u een checklist doornemen en enkele gegevens invullen’’, zegt de vrouw. ,,U heeft geluk, we hebben het indicatieproces net verkort, het zal niet lang duren. Mocht u later nog vragen hebben, dan moet u maar naar mij vragen. Ik ben voortaan uw vaste aanspreekpersoon.’’ Aan de andere kant van de lijn klinkt getik. Is het een knopje van een balpen? Een nagel op een tafelblad?

---

Ze vraagt: ,,Wie moeten we in geval van nood bellen?’’

Ik zeg: ,,U hoeft niemand te bellen.’’

Zij zegt: ,,Maar het is gebruikelijk dat we de partner en familie op de hoogte houden.’’

Ik: ,,Dat is heel aardig dat u dat aanbiedt, maar het is niet nodig. Ik heb geen familie en partner meer.’’

Zij: ,,Toch zou ik graag een naam van een contactpersoon noteren, heeft u geen vrienden, buren?’’

Om er vanaf te zijn, noem ik zijn naam; als telefoonnummer geef ik de plaats en datum van zijn overlijden op: 050 1272012.

---

Ze neemt een vragenlijst met me door die tot voor kort veel langer geweest moet zijn.

,,Denkt u wel eens ‘Het doet er allemaal niet meer toe’?’’

,,… Was ik maar dood?’’

,,… Wat voor zin heeft het?’’

,,… Laat me doodgaan?’’

,,Bent u wel eens boos op uw verzorgers?’’

,,Bent u bang om in de steek gelaten te worden?’’

,,... Om alleen te zijn?’’

,,… Om samen met anderen te zijn?’’

,,Bent u vaak verdrietig?’’

,,Moet u wel eens zomaar huilen?’’

Hoofdschuddend hoor ik de vragen aan. ,,Nee’’, zeg ik. ,,Doe maar nee.’’ ,,Weer nee.’’ In mijn borstkas onderdruk ik een diepe zucht.

Definitie

Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Eenzaamheid omvat zowel een als onplezierig of ontoelaatbaar ervaren tekort aan gerealiseerde contacten, als het feit dat bepaalde relaties een zekere mate van intimiteit, zoals gewenst, niet bereiken. Het gaat daarbij om een verschil tussen de gerealiseerde contacten met andere mensen en de contacten zoals men die voor zichzelf zou wensen. Deze situatie wordt als des te erger beleefd naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren. - J. de Jong Gierveld

Momenten

Als ik over twintig jaar oud ben, en ik zie slecht, en ik hoor slecht, en ik loop slecht en ik lijd pijn, wat doe ik dan de hele dag. Zet ik de tv hard om toch dat programma over tuinen te kunnen volgen? Heb ik een loep om toch dat boek met pastarecepten te kunnen lezen? Hoe kom ik de tijd door? Je moet denken aan vroeger heb ik wel eens horen zeggen. Denk aan de goede oude tijd. Mooie herinneringen verdrijven de pijn. Het geheugen biedt troost.

Nu twijfel ik of ik wel genoeg herinneringen heb voor de slechte momenten. Moet ik dan denken aan mijn werk? Samen met twintig anderen sta ik bellers te woord. Ze bellen met een probleem en hangen op met een oplossing. Dat geeft mij plezier. Maar is het genoeg voor later? Ik mag van mezelf een keer per week iets moois voor in huis kopen bij de Action. Dat maakt me gelukkig, maar wat is de houdbaarheidsdatum van dat geluk? Ik eet graag gele M&M’s tijdens het breien, maar kan ik later dat gevoel van het breken van een gesuikerde pinda nog oproepen. Herinner ik me de geur van een bos fresia’s op de keukentafel?

Of moet ik denken aan de mensen in mijn leven. Aan de tevreden bellers die me persoonlijk bedanken. Aan de enquêteur die spontaan over zijn modelbouwhobby begint te vertellen. Aan die demonstratrice in de supermarkt die me herkent van vroeger, niet uit dezelfde klas, maar wel van dezelfde school. Of die vrouw met wie ik koffie drink tijdens de busreis naar de orchideeëntuin?

Of mag je iets alleen een goede herinnering noemen wanneer de ander zich jou ook herinnert, moet het wederzijds zijn. Kan ik beter denken aan de momenten dat ik een verschil maakte, dat mijn leven zinvol was voor anderen? Het jaarlijkse rondje met de collectebus van de Nierstichting soms? De jaren dat ik mijn moeder verzorgde? De post die ik wegbracht voor de buurvrouw? Zullen die momenten later de pijn verdrijven?

Ik twijfel of ik genoeg heb. Ik zal herinneringen moeten gaan verzamelen. Nieuwe, mooie momenten creëren, geen ruzie meer maken, minder klagen in winkels, niet relativeren op ongelukkige dagen. Misschien haal ik het dan nog.

Gezondheidsrisico’s

Eenzaamheid verhoogt de productie in het lijf van adrenaline en cortisol.

Eenzaamheid verhoogt stress.

Eenzaamheid leidt tot rusteloos slapen, waarbij de herstellende werking van slaap afneemt.

Eenzaamheid leidt tot een hogere bloeddruk.

Eenzaamheid versnelt de veroudering.

Eenzaamheid verzwakt het immuunsysteem.

Eenzaamheid versnelt de cognitieve aftakeling.

Eenzaamheid verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden.

07:15

Ze wist dat ze niet aan slapen moest denken want dan lukte het nooit. Ze ontspande al haar spieren, en probeerde op te gaan in de matras. Het dekbed werd haar huid. Haar oogleden hield ze gesloten. Maar soms gingen ze vanzelf open en staarde ze roerloos om zich heen. Ze zag een golvende rand licht aan de onderkant van de gordijnen. Buiten nam het aantal geluiden toe. Een voordeur die dicht sloeg. Een vuilcontainer die werd verreden, Een startende auto.

Ze keek naar de wekkerradio. De rode cijfers schreven 07:15. De twee puntjes knipperden. Ze hoorde een stuk metaal in de deur schuiven. Vijf metalen pinnetjes werden verplaats, een cilinder draaide, een tochtstrip veegde over de deurmat. De tanden van een rits knarsten, het haakje van de kleerhanger tikte tegen de kapstok. Rubberen zolen piepten wanneer de voorvoet op de plavuizen landde, wanneer de hakken zich losmaakten van de tegels klonk een kort zuigend geluid.

Al haar spieren spanden zich, ze kneep haar ogen dicht en probeerde zich niet te bewegen. Ze was een dood ding, een plank, een mensenlichaam in diepe slaap. Tegelijkertijd was ze op alles bedacht. Het alarm van de knipperende wekker loeide al in haar hoofd. Achter de gesloten leden waren haar ogen wijd open, haar pupillen focusten zich op het oranje halfduister van bloed en vel en spiertjes en eerste licht. Ze lag op haar linkerzij met haar rug naar de deuropening. Ze hoorde de schoenzolen schuren over het tapijt, ze hoorde een luchtstroom door neusgaten, ze voelde op haar schouder een handpalm met vijf vingers die zich simultaan even kromden. ,,Goedemorgen mevrouw Terpstra.’’ Ze ademde voorzichtig door en kleine opening tussen haar lippen. Over een uur zou de wijkverpleegster weer vertrekken.

Eenzaamheid is ...

… nergens goed voor, een chronische aandoening zonder verzachtende omstandigheden. - Robert S. Weiss

… de gewaarwording dat de echte wereld zingt terwijl jij door eenzaamheid en stilte uit de bewoonbare wereld wordt verdreven. - Virginia Woolf

… een schimmel die inkapselt en als een schimmel of vacht om je heen groeit, een beschermlaag die contact onmogelijk maakt, hoe graag je dat contact ook wilt. - Olivia Laing

… zo inherent aan de menselijke psyche, dat ze niet als een puzzel kan worden opgelost; ze kan alleen worden verzacht en minder pijnlijk worden gemaakt. We kunnen dat alleen verwezenlijken door de mensen ervan te doordringen dat iedereen deze bezwarende toestand op zeker moment in zijn leven op de een of andere wijze zal moeten verduren, maar dat is iets waar niemand zich voor hoeft te schamen. - Colin Killeen

... als in een wachtrij staan in de verwachting dat er dan iets moois komt. Alleen zit er geen beweging in de rij en kruipen anderen steeds voor, waardoor het zo vreselijk lang duurt eer je vooraan staat - wat je eigenlijk wilt - dat je gaat denken dat er niets op je wacht. - Richard Ford

Gebruiksaanwijzing

Wat moet ik doen?

Moet ik vaker lachen, althans in het openbaar?

Moet ik planten en andere objecten die levenslust uitstralen op mijn vensterbank zetten?

Moet ik voor iedereen zichtbaar mijn voortuin onderhouden?

Moet ik mensen groeten op straat, ook onbekenden?

Moet ik meerdere keren per dag mijn huis verlaten?

Moet ik een geurtje opdoen zodat voor iedereen duidelijk is dat ik trots op mijn lichaam ben en het goed verzorg?

Moet ik ingezonden brieven schrijven, zodat mijn naam in de krant staat?

Moet ik sieraden dragen om mezelf mooier te maken en te vinden?

Moet ik vaker naar muziek luisteren?

Moet ik gezonde dingen bestellen zodat het lijkt alsof ik om mijn toekomst geef.

Moet ik glutenvrij gaan eten?

Moet ik speltbrood kopen?

Moet ik boeken lezen die iedereen leest om zo een mening te hebben tijdens een gesprek?

Moet ik naar populaire televisieprogramma’s kijken zodat ik weet wat anderen boeit?

Moet ik vaker mensen bij me thuis uitnodigen?

Moet ik eens ergens wat gaan drinken?

Moet ik op plekken waar gerookt wordt ook eens een sigaret opsteken?

Moet ik mijn mails afsluiten met een hartelijke groet, zodat ik een warm en sociaal mens lijk?

Moet ik leuke feitjes oplepelen wanneer een gesprek eens stil dreigt te vallen?

Moet ik een radio naast mijn bed zetten zodat ik op elk gewild moment in de nacht naar stemmen kan luisteren?

Moet ik mezelf af en toe trakteren op een ijsje?

Moet ik wandelroutes gaan lopen zodat ik mensen tegenkom die hetzelfde doen?

Moet ik iedere dag iets anders dragen?

Moet ik af en toe iets naars vertellen over anderen zodat het lijkt alsof ik veel mensen ken en anderen me in vertrouwen nemen?

Moet ik iemand die ik al langer ken bij een ontmoeting gaan omhelzen?

Moet ik koelkastmagneten gaan sparen zodat ik leer om ook plezier te beleven aan nutteloze dingen?

Moet ik niet meer op mijn buik slapen omdat het ongezond is en ik de wereld buitensluit?

Kan iemand me vertellen wat ik moet doen?

Altijd gedacht dat ...

Ik dacht dat meer mannen dan vrouwen eenzaam zijn.

Ik dacht dat eenzame mensen geïsoleerder leefden dan anderen.

Ik dacht dat de toename van het aantal alleenstaanden van invloed zou zijn op het aantal eenzamen.

Ik dacht dat door sociale media eenzaamheid zou toenemen omdat het reguliere sociale verkeer zich steeds vaker online afspeelt.

Ik dacht dat door de toegenomen individualisering eenzaamheid toe zou nemen en er meer eenzamen zouden zijn in individuele maatschappijen dan in collectieve samenlevingen.

Ik had het allemaal mis.

Lars Svendsen, A Philosophy of Loneliness

Echo

Haar leven was leeg. Letterlijk. Sinds hij weg was realiseerde ze zich pas dat een huis niets meer is dan een klankkast die resoneert wat je er in stopt. Voorwerpen, lichamen, gesprekken, gebeurtenissen. De schaduwen van dat volle leven waren nog te zien. Het licht had de muren gebruikt als negatief van het eerdere bestaan. Waar zijn meubels stonden waren nu de lichtere contouren te zien van een dressoir, een televisiemeubel, computertafel, een boekenkast. Op de vloer had het verleden een plattegrond getekend. Nieuwe, nog niet door licht en voeten aangetaste vloerbedekking onder de voormalige kasten, stoffig grijs onder de verdwenen bank die te laag was voor de stofzuigermond. Ze had geprobeerd om met emmers sop en Swiffer-doekjes zijn bestaan uit te wissen, maar het holle geluid, zijn echo, deed zo’n pijn dat ze uiteindelijk thuis oordopjes was gaan dragen.

Besmettelijk

Waar je mee omgaat, daar word je mee besmet. Niet alleen virussen verspreiden zich via onderlinge contacten, ook emoties zijn besmettelijk. Dat ontdekten Amerikaanse hoogleraren van de Harvard universiteit na het analyseren van gezondheisdata verzameld over een periode van zestig jaar van het 5000 inwoners tellende stadje Framingham. Ze concludeerden dat wie gelukkige vrienden heeft zichzelf ook gelukkiger voelt. Hetzelfde geldt voor eenzaamheid: wanneer je partner, vriend of familielid zich eenzaam voelt, dan stijgt de kans dat jij je ook eenzaam voelt met 52 procent. Voelt een tweedegraads connectie (de vriend van een familielid bijvoorbeeld) zich eenzaam, dan is die kans 25 procent; bij een derdegraads connectie is het nog steeds 15 procent.

… En eenzaamheid houdt zichzelf in stand. Mensen die met anderen binnen hun sociale netwerk praten over de eigen gevoelens van eenzaamheid verliezen in twee tot vier jaar tijd gemiddeld zo’n 8 procent van hun vrienden – waardoor ze zich nog eenzamer voelen. En dan hebben eenzame mensen ook nog eens meer moeite om nieuwe contacten aan te gaan. Eenzaamheid is dus zowel een gevolg als een oorzaak van het verliezen van contact.

Bron: Nicholas Christakis, James Fowler, Connected: The Amazing Power of Social Networks and How They Shape Our Lives, Londen 2011.

Wegen

Ze hebben de auto halverwege de kliniek en hun huis geparkeerd en zijn samen het bos ingelopen. Het is droog maar de bomen druipen nog van de regen. Grote druppels tekenen camouflagevlekken op hun jassen. Hun leren schoenen kleuren donker door het natte gras.

Ze stoppen bij een bankje. Met de papieren zakdoek die hij altijd bij zich heeft, wrijft hij een deel van het oppervlak voor haar droog. Ze gaan zitten. Hij heeft net te horen gekregen dat hij niet lang meer te leven heeft, een half jaar hoogstens, waarschijnlijk nog maar een maand. Ze weten niet wat ze moeten zeggen. Af en toe probeert hij wat. Het was een mooie reis, zegt hij. Zij weet niet hoe ze moet reageren en knikt. Hun wegen zijn vanaf nu gescheiden.

Voor haar begint zo meteen een tijd zonder hem. Ineens krijgt ze etmalen voor zichzelf, weken zonder verplichtingen, een leven na de dood. Voor hem begint de eeuwigheid, een tijdperk zonder lichaam, zonder geest. Zijn atomen gaan elk huns weegs.

Samen lopen ze terug naar de auto, stevig gearmd.

Stemmen van eenzaamheid

,,Ze zeggen dat ik arrogant ben, me verheven voel boven anderen. Ik weet het altijd beter, niets raakt me, niets deel ik. Maar niemand ziet mijn overlevingsstrategie. Het is pure paniek. Een muur om de pijn van eenzaamheid te keren. Ik wil geen contact, straal ik uit. Het is mijn laatste strohalm. Waar blijft mijn waardigheid wanneer ik zou toegeven dat ik wel verbinding wil maar niet krijg. Dan is er toch iets ernstig mis met je. En dus is dit mijn verdedigingsmechanisme: ik ben de beste, jullie zijn prutsers, ik ben de koning van mijn eigen, lege rijk. Ik kijk, ik oordeel, ik minacht. Ik ben niet zielig, iedereen is zielig, behalve ik.’’

,,Ik ben altijd bang. Bang om uitgelachen te worden. Bang om als laatste gekozen te worden. Bang om vernederd te worden. Bang om niet bemind, geaccepteerd of gerespecteerd te worden. Ik ben bang en dat ‘ben’ moet je letterlijk nemen. Angst is de kern van mijn identiteit.’’

,,Het ergste zijn de vragenlijsten waarbij ze naar je status vragen, Ben je getrouwd, samenwonend, gescheiden of alleenstaand? Er zijn maar twee smaken: samen of alleen.’’

,,Wat ik heb geleerd: mail nooit als eerste, maar reageer slechts op het bericht van de ander. Antwoord zakelijk, ga in op de vraag, neem beknopt afscheid, Niks liefs, of warms, of hartelijks. Vriendelijk dat mag. Maar wek geen verwachtingen, vraag niet om aandacht. Of liefde.’’

,,Daar zijn ze weer met hun plannetjes. Kom eten, kom koffie drinken, kom dansen, kom zingen, zeggen ze. En kom vooral uit je huis, wij verlossen je uit je isolement. We hebben het beste met je voor, vertrouw ons, bij ons ben je veilig, wij accepteren je zoals je bent. Ze geven nog net geen vriendschapsgarantie.’’

,,Ik heb een hekel aan wij. Mensen die spreken in de wij-vorm vertrouw ik niet. Ik praat met één persoon die mij wil laten voelen dat hij of zij niet alleen is. Ze maken deel uit van een tweemanschap waarbij er zelfs bij afwezigheid van de ander sprake is van een afgesproken onderlinge solidariteit. Voor mij is dat een verloren wedstrijd. Ik ben nooit wij, ik ben ik.’’

,,Ik bid iedere dag om gezelschap en op een dag zal ik ook iemand krijgen. Want staat er niet geschreven in Genesis 2:18: ‘God de Heer dacht: Het is niet goed dat de mens alleen is, ik zal een helper voor hem maken die bij hem past’.’’

,,Ik besta, ik weet dat ik besta omdat ik soms mijn eigen voicemail bel.’’

,,Op een feestje ga ik zo snel mogelijk naar de wc. Daar wacht ik. Ik doe de klep van de toiletpot naar beneden, ga zitten en kijk wat op mijn telefoon. Alleen wanneer iemand aan de deur rammelt, doe ik de deksel omhoog, trek door en loop ik in een doelbewust tempo even tussen de andere gasten door. Wanneer iemand met me wil praten, zeg ik dat ik wat te drinken haal voor mezelf en iemand anders. Dan ga ik weer terug naar het toilet. Het is geaccepteerd om na anderhalf uur weer naar huis te gaan. Bij het afscheid zeggen ze altijd dat het leuk is dat ik er was.’’

,,Ik huil nooit, huilen doe je voor anderen, niet voor jezelf. Zullen we even ergens anders over hebben?’’

,,Nergens voel ik me zo eenzaam als in de stad. Ik ben de blinde hoek in het leven van heel veel anderen. Wanneer ik door het centrum fiets, zie ik overal verlichte ramen, gele, groen en blauwe lichten, silhouetten achter glas, en ik in een vacuüm daartussen.’’

,,Ik had een moeder, een vader, een broer en twee zussen, ik had vierentwintig klasgenoten en vijf vrienden, ik kreeg een eerste vriendin, een tweede vriendin, die werd mijn vrouw, die werd de moeder van mijn twee kinderen, ze werd mijn ex, ze nam de kinderen mee, ik had achttien collega’s, ik werkte samen met zeven vrijwilligers bij de buurtpreventie, ik had vijf buren, ik krijg geen bezoek.’’

,,Mijn naam staat op de voordeur, op de enveloppen op de mat, op het scherm bij de dokter, bij de bank, van de bezorger van de pakketdienst. Overal staat mijn naam en niemand die mij kent.’’

,,Hier lig ik dan. Verpakt in een huis, veilig achter drie deuren, onder een dekbed van Cinderella. Het hoeslaken van de Hema is al vier maanden mijn lijkwade.’’